σελ.8
Παυσανίας:
“… και ιερόν Ασκληπιού Καουσίου πεποιημένον εν τη οδώ. Του δε ιερού τούτου σταδίους τεσσαράκοντα μάλιστα αφέστηκεν η πόλις. Τεθήναι δε αυτή όνομα από νύμφης λέγουσι Θελπούσης, ταύτην δε θυγατέρα είναι Λάδωνος. Τω δε Λάδωνι άρχεται μεν το ύδωρ εν πηγαίς της Κλειτορίας, καθά ο λόγος εδήλωσεν ήδη μοι. Ρέει μεν πρώτον παρά Λευκάσιον χωρίον και Μεσόβοα
σελ.9
και δια των Νάσων επί τε Όρυγα και τον Αλούντα ονομαζόμενον, εξ Αλούντος δε επί Θαλιάδας τε και επί Δήμητρος ιερόν κάτεισιν Ελευσινίας. Το δε ιερόν τούτο έστι μεν Θελπουσίων εν όροις. Αγάλματα δε εν αυτώ ποδών επτά ουκ αποδέον έκαστον, Δήμητρος έστι και η παίς και ο Διόνυσος, τα πάντα ομοίως λίθου. Μετά δε της Ελευσινίας το ιερόν και Θέλπουαν τη πόλιν ο Λάδων παρέξεισιν εν αριστεράκ κειμένην μεν επί λόφου μεγάλου …”
… και ιερό του Καουσίου Ασκληπιού είναι φτιαγμένο στην οδό. Σαράντα στάδια περίπου απέχει από το ιερό αυτή η πόλη. Λέγεται ότι το όνομά της προέρχεται από την νύμφην Θέλπουσα, που ήταν κόρη του Λάδωνα. Όπως ανέφερα πρωτύτερα, ο Λάδων έχει τις πηγές του στην Κλειτορία. Στην αρχή περνάει κοντά στο χωριό Λευκάσιο και τα Μεσόβοα, ύστερα από τις Νάσους, πλησιάζει στον Όρυγα και στον Αλούντα, όπως λέγεται, και από τον Αλούντα κατεβαίνει στις Θαλιάδες και το ιερό της Ελευσινίας Δήμητρος. Αυτό το ιερό ευρίσκεται στα σύνορα των Θελπουσίων. Μέσα σε αυτό υπάρχουν αγάλματα που το καθένα τους δεν είναι λιγώτερο από εφτά πόδια. (πους/πόδι = 0,30-0,32 μ. Οπότε 0,30 Χ 7 = 2,1μ. ή 0,32 Χ 7 = 2,24μ.) Είναι τα αγάλματα της Δήμητρος, της κόρης της και του Διονύσου, όλα από μάρμαρο. Ύστερα από το ιερό της Ελευσινίας ο Λάδων προχωρεί αφήνοντας προς τα αριστερά του την πόλη Θέλπουσα. Η πόλη ευρίσκεται σε έναν μεγάλο λόφο …
Μετά τον Καούντα και καθ’ οδόν προς την Θέλπουσαν ο Παυσανίας αναφέρει Ιερό του Καουσίου Ασκληπιού. Εις το μέρος όμως, μετά το εργοστάσιο της ΔΕΗ, όπου πιθανόν να ήτο τούτο η πρόσχωσις είναι αρκετά μεγάλη. Εκ του Ιερού αυτού πάντως έως και την Θέλπουσα η απόστασις ήτο 40 στάδια, λαμβανομένου δε υπ’ όψιν ότι η Θέλπουσα ήτο εις το σημερινό χωριό Βάναινα, τούτο δεν πρέπει να απέχει από την πραγματικότητα. (Ένα στάδιο ισούται με περίπου 185,15 μέτρα. Άρα 185,15 επί 40 = 7.406 μέτρα)
Την πόλιν αυτήν, κειμένην επί της άλλης όχθης, της αριστεράς του Λάδωνος επισκέπτεται ο περιηγητής αμέσως εν συνεχεία. Κατά την πορεία του ο Παυσανίας μνημονεύει Ιερόν της Ελευσινίας Δήμητρος. Το Ιερό τούτο αναφέρει ο Παυσανίας ότι ευρίσκετο εις το υψηλότερο μέρος του ρού του Λάδωνος όπου κατήρχετο ο ποταμός αυτός εκ Θαλιάδων. Η θέσις της κώμης αυτής θεωρείται ότι ήτο εις το σημερινό χωριό Βάχλια. Πλησίον του χωριού αυτού εις την θέσιν “Στ’ Άρτη” επεσημάνθησαν υπό του Λεονάρδου και λείψανα αρχαίου ναού, με πρόναον και σηκόν μήκους σχεδόν 9 μ.
Επίσης ευρέθησαν και λείψανα ενός άλλου μεγαλύτερου ναού πλησίον του χωριού Δήμητρα. Ο ναός αυτός, 16,80 Χ 5,80 μ., με πρόναο και σηκό, είχε εις το μέσον του σηκού βάθρον ενός αγάλματος. Κατά την δημοσίευση του Λεονάρδου επροτάθη το ενδεχόμενο ο ναός αυτός να ήτο το ιερό της Ελευσινίας Δήμητρος.