σελ.5

ΕΝ ΑΡΙΣΤΕΡΑ ΤΟΥ ΛΑΔΩΝΟΣ

Εδώ ας πιάσουμε την περιγραφή του Παυσανίου από την αρχή: “Είς δε Θέλπουσαν ιόντι εκ Ψωφίδος πρώτα μεν χωρίον Τρόπαιά έστιν ονομαζόμενον, εν αριστερά του Λάδωνος. Τροπαίων δε έχεται δρυμός Αφροδίσιον.

Πηγαίνοντας από την Ψωφίδα στην Θέλπουσα θα συναντήσει κανείς πρώτα ένα μέρος που λέγεται Τρόπαια αριστερά του Λάδωνα και συνέχεια με τα Τρόπαια είναι το δάσος Αφροδίσιον.

Συμβαίνει, εν τούτοις, στο πιο πάνω κείμενο του περιηγητού τα ώς άνω τρία αξιοθέατα να αναφέρωνται ως ευρισκόμενα “εν αριστερά του Λάδωνος”. Αλλά το κείμενον αυτό διορθώνεται υπό των ερευνητών σήμερον : “εν δεξιά του Λάδωνος”.

Προ της διορθώσεώς του όμως κυρίως, η φράσις του αυτή είχε δημιουργήσει αρκετήν σύγχισην, και εξ’ αιτίας της είχαν προκύψει απαράδεκτα σήμερα συμπεράσματα, όπως είναι λ.χ. τα εξής :
α) Ότι η θέσις Τρόπαια, που αναφέρει ο περιηγητής, ευρίσκετο εκεί όπου ήταν η κωμόπολις Βερβίτσα μετονομασθείσα δια τούτο εις Τρόπαια. Η Βερβίτσα όμως, επί της οδού Πύργου-Τριπόλεως, ουδεμίαν ώς θέση έχει σχέση με τα Τρόπαια του περιηγητή, συν τοις άλλοις και ένεκα της μεγάλης αποστάσεως μεταξύ αυτής και της πορείας του.
β) Ότι : ο Λάδων του κειμένου τούτου ήτο άλλος, άγνωστος, Λάδων, παραπόταμος του Ερυμάνθου.

Σήμερα πάντως, καθώς ήδη εσημειώθη, τα ως άνω τρία αξιοθέατα, τα οποία αναφέρει ο περιηγητής, πρέπει να ευρίσκοντο εις τον χώρον των Θελπουσίων, όπου μόλις είχεν ο ίδιος εισέλθει, κατελθών από την πρωτεύουσαν των Ψωφιδίων και διελθών διά μέσου μέρους της χώρας των. Διά τούτο και αυτά ήσαν οπωσδήποτε εις την δεξιά όχθη του Λάδωνος. Η διόρθωσις του ως άνω κειμένου του περιηγητή επομένως “εν δεξιά του Λάδωνος”, είναι ορθή.

ΛΙΘΟΣΤΡΩΤΟΝ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΑ ΟΔΟΣ

Η πορεία του περιηγητή η οποία συνεχίσθηκε κάτωθεν της σημερινής Μονής της Κλιβωκάς είναι ορθή και προκύπτει από τα εξής: Το ανώτερον μέρος της οδού ήτο λιθόστρωτο, ίσως διότι η κλίσις του εδάφους ήτο εκεί μεγάλη σχετικώς.

Το λιθόστρωτον τούτο απετελείτο από σχετικώς μεγάλους τιτανόλιθους με επίπεδη την άνω επιφάνειάν των, συχνά ορθογωνίου σχήματος. Επισήμανε δε η αρχαιολόγος Χ. Καρδαρά τα ερείπια του αρχαίου λιθοστρώτου το 1964. (πιν. 6γ) Τα λείψανα αυτά διετηρούντο κυρίως εις το άνω μέρος της εν λόγω οδού, η οποία κατευθύνεται και σήμερον προς την κάτωθεν κοιλάδα, όπου η παλαιά Μονή, και ενωρίτερον παρά την είσοδον της νεάς Μονής, της Παναγίας της Κλειβωκάς).

Η οδός αυτή κατέληγε εις το Κοντοβαζαινίτικο ποτάμι (Άρσην) και συγχρόνως στον Λάδωνα. Ήτο δε αυτή η αρχαία οδός, έχουσα εκατέρωθεν της, εδώ και εκεί, και πηγαία ύδατα, προς ανακούφισιν των οδοιπόρων.

Φαίνεται λοιπόν ότι η αρχαία αυτή οδός εσυντηρείτο και μετά τους αρχαίους χρόνους συνεχώς, ήτοι και κατά τον Μεσαίωνα αλλά και το πλείστον της Τουρκοκρατίας, καθόσον έφερε προς τον Λάδωνα τελικώς και δι’ αυτού προς την κεντρική και νότιον Αρκαδίαν – μέσω της χώρας των Θελπουσίων κατά την αρχαιότητα. Η παρουσία του ναού της Παναγίας Κλιβωκάς, του 9ου αι. μ.χ. και της πλησίον παλαιάς Μονής εξηγούν την συνεχή αυτήν χρήσιν τής λιθοστρώτου αυτής οδού.