σελ.4

Ο ΔΡΥΜΟΣ
Και συνεχίζει ο Παυσανίας: ” … Τροπαίων δε έχεται δρυμός Αφροδίσιον”
… και συνέχεια με τα Τρόπαια είναι το δάσος Αφροδίσιον
Ο δρυμός αναφέρεται ως “δρυμός Αφροδίσιον” υπό του περιηγητού. Tούτο δε σημαίνει ότι υπήρχε σε αυτόν Ιερόν της Θεάς Αφροδίτης. (κατά το Αρτεμίσον = Ιερόν της Θεάς Αρτέμιδος) .Το ιερόν όμως αυτό δεν είδε ο Παυσανίας, προφανώς διότι τούτο δεν ήτο ορατόν εις αυτόν κατά την πορείαν του από την Ψωφίδαν προς την Θέλπουσαν. Ευρισκόμενος στα Τρόπαια είδε τον δρυμό. Τούτο δε ήτο φυσικόν, διότι: Η οδός από την Ψωφίδα, την οποίαν ηκολούθησεν, ήτο η περιμετρική οδός, διερχομένη διά της Β. και Β.Δ. πλευράς των βουνών του ανασκαφέντως Ιερού. Ο δρυμός δε, δεν εξετείνετο έως την πλευράν αυτήν και εις το ιερόν έφερε άλλη οδός, εκ της Ψωφίδος, έχουσα άλλην κατεύθυνσιν: δια της Β.Α. ρεματιάς όπου επίσης εξετείνετο ο δρυμός. Τον δρυμόν επομένως είδεν ο περιηγητής, αφού εισήλθεν εις την Θέλπουσαν από τα Ν.Δ. του Ιερού (πιν. 5Β, 6β, δ)

Δια να αναφέρει όμως ο Παυσανίας τον δρυμόν αυτόν αμέσως μετά τα Τρόπαια εσήμαινεν, ότι ο δρυμός αυτός εξετείνετο έως αυτά, περιλαμβάνων τον χώρον της Κοντοβαζαίνης. Και το μεν μέρος της κωμοπόλεως αυτής και του υπερκειμένου ανασκαφέντος Ιερού είναι σήμερα σχεδόν γυμνό, ενώ είναι κατάφυτο γύρο από αυτήν. Αλλά οι παλαιότεροι των κατοίκων της λέγουν, ότι και το μέρος αυτό έως τον Άγ. Πέτρον ήτο κατάφυτο προ ετών, από υψηλές ή και μικρές δρύες (“δέντρα”) ή και πουρνάρια, και ότι χιλιάδες βοσκήματα, αιγοπρόβατα κυρίως αλλά και βοοειδή, καθώς και διάφορα θηράματα, διετρέφοντο κάτω από τα βαθύσκια και μη αυτά δένδρα. Όπου δε στο μέρος αυτό υπήρχον και πηγαία ή ποταμίσια ύδατα, τα δένδρα αυτά ενηλλάσσοντο μετά πλατάνων, λευκών και ιτεών. Ο δρυμός αυτός, κατά τα λεγόμενα των παλαιοτέρων των κατοίκων, εξετείνετο προ του ΄21 σχεδόν έως την Κοντοβάζαιναν, η οποία ιδρύθη εκεί κατά τα τέλη Τουρκοκρατίας.

Κατά την αρχαιότητα λοιπόν ο δρυμός εξετείνετο πιθανώς όχι μόνον έως την θέσιν όπου η Κοντοβάζαινα αλλά πολύ χαμηλότερον, ήτοι σχεδόν έως την θέσιν Χοτούλια, από όπου διήλθε ο Παυσανίας, όπου είδε την θέσιν Τρόπαια (ήτοι το ύψωμα των Αγ. Θεοδώρων) και εν συνεχεία τον δρυμό. “Τροπαίων δε έχεται δρυμός …” Ο χώρος αυτός του δρυμού απετέλει το ειδυλλιακώτερον ίσως μέρος του.

Εκ του χώρου της κωμοπόλεως της Κοντοβαζαίνης λέγεται ότι προέρχονται και αρχαίοι πήλινοι ανθεμωτοί ακροκέραμοι κλασσικών χρόνων (ευρισκόμενοι στην οικία του ιατρού Β. Σεραφείμ) ανήκοντες σε κάποιο δημόσιο κτίριο, ναό ίσως. Δια μέσου δε της Κοντοβαζαίνης ρέει ποταμός (βλ. κατ. Άρσην) ο οποίος είναι αρχικά μάλλον ομαλός αλλά κατόπιν γίνεται απότομος διότι ακολουθεί την κλίση της ρεματιάς. Το ποτάμι αυτό καταλήγει σε ισόπεδο χώρο (κάτω από την Χοτούλια και το Ντουζάκο) τον οποίο και διαρρέει. Ο χώρος αυτός εκτείνεται μέχρι την παλαιά μονή της Κλειβωκάς. Εκβάλλει δε το ποτάμι αυτό, ο Άρσην, στην κοίτη του Λάδωνος.

Η ΟΡΙΑΚΗ ΣΤΗΛΗ
Παυσανίας: Τρίτα δε έστιν αρχαία εν στήλη γράμματα, όροι Ψωφιδίοις προς Θελπουσίων χώραν.
…τρίτο, μία στήλη με αρχαία γράμματα, σύνορο των Ψωφιδίων προς την χώρα των Θελπουσίων.

Η στήλη μνημονεύεται υπό του περιηγητού αμέσως μετά την απλή αναφορά στον Δρυμό. Δεδομένου δε, ότι ο δρυμός καθορίζεται υπ’ αυτού του ιδίου ως γειτονεύων με τα Τρόπαια/Ηρώον, έπεται ότι η στήλη αυτή ευρίσκετο εντός του εν λόγω δρυμού. Συνεπώς μέρος του δρυμού, το προς τα Τρόπαια, ανήκεν εις τους Θελπουσίους – αφού δια της στήλης αυτής καθωρίζοντο τα όρια Ψωφιδίων και Θελπουσίων – τουλαχιστον κατά την εποχήν του περιηγητού (2ος αι. μ.χ.).